Een socratisch gesprek is een gemeenschappelijk gesprek waarin we onderzoeken wat we denken en waarom. De socratische gespreksbenadering houdt in dat gesprekspartners hun oordeel uit stellen en nauwkeurig luisteren naar elkaar. Ze verzanden daardoor niet in een uitwisseling van meningen, maar kunnen het gesprek verdiepen en gezamenlijk tot wijsheid komen.
Wat levert een socratisch gesprek op?
Een socratisch gesprek is een andere manier van met elkaar praten. De gespreksregels en -mechanismen zorgen ervoor:
- Dat de natuurlijke neiging tot verdedigen van standpunten naar de achtergrond wordt gedrongen.
- Dat deelnemers elkaar begrijpen omdat het gesprek concreet blijft.
- Dat het spoor van het gesprek wordt vastgehouden, zodat verdieping ontstaat en een gezamenlijke essentie kan worden geformuleerd.
- Dat er nauwkeurig wordt geluisterd naar elkaar en de deelnemers bereid zijn hun standpunten te heroverwegen.
- Dat ‘nieuw denken’ ontstaat, omdat vastgeroeste meningen worden losgelaten.
- Dat niemand een ander probeert te beïnvloeden, noch de deelnemers onder elkaar, noch de gespreksleider.
- Dat de deelnemers – zonder dat dit een expliciet doel van gesprek hoeft te zijn – gaan reflecteren op hun eigen handelen en waarden.
Gespreksregels
De socratische methode heeft een aantal gespreksregels die ervoor zorgen dat er ruimte in het gesprek ontstaat. We noemen enkele regels:
- Je eigen oordeel uitstellen.
- Denken mét elkaar in plaats van tégen elkaar.
- Concreet zijn, bij de feiten blijven.
- Je denken uitstellen.
- Je empathie uitstellen.
- Nauwkeurig luisteren.
- Niet interpreteren of parafraseren, maar terugkomen op wat een ander letterlijk heeft gezegd.
Wanneer is een socratisch gesprek zinvol?
Een socratisch gesprek is niet altijd op z’n plaats. In een aantal gevallen is een socratisch gesprek de beste manier om je doel te bereiken:
- Voor reflectie op de samenwerking, op fricties en pijnpunten.
- Als je een verdiepend gesprek wilt voeren.
- Voor het ontwarren van morele dilemma’s.
- Ter verbetering van de verstandhouding in een team.
- Als er grote (cultuur) verschillen tussen gesprekspartners zijn.
- Voor de gezamenlijke ontwikkeling van een visie.
- Voor het gezamenlijk formuleren van een essentie.
- Voor het formuleren van de vraag achter de vraag.
Wanneer is een socratisch gesprek niet zinvol?
- Als je een gesprek wilt winnen.
- Als je advies wilt geven zonder inmenging van de ander.
- Als snel handelen belangrijker is dan goed handelen.
- Als je persoonlijke belangen hebt en die door wilt drukken.
- Als een beslissing kan worden genomen op basis van vakkennis of regels, zonder dat er twijfel is over hoe daarmee om te gaan.
Socratische cursussen
Meester in de socratische gespreksvoering ben je als je de gespreksdeelnemers in de onderzoekende houding houdt zonder de flow van het gesprek te verstoren. Ons instituut, Het Socratisch Gesprek, biedt cursussen op verschillende niveaus om de socratische methode in je werkpraktijk te kunnen toepassen:
- Een 1-daagse cursus Basisvaardigheden Socratisch Gesprek, kennismaking met de methode en oefenen van de vaardigheden.
- Een 2-daagse cursus Socratisch Tweegesprek. Leer luisteren en ruimte creëren in een gesprek. Zet een ander aan tot denken zonder zelf in te vullen.
- Een 3-daagse cursus Socratisch Groepsgesprek.Leer gesprekken socratisch te voeren en te leiden, zowel in een groep als in een één-op-één situatie.
- Een 4-daagse cursus Socratisch Gespreksleider De methode is bij de 3-daags en 4-daagse dezelfde. Het verschil is dat we in de 4-daagse meer tijd nemen om te leren ‘spelen’ met de methode en meer stilstaan bij de filosofische achtergronden en ethische reflectie.
Literatuur
- Socratisch gesprek voor Beginners, Marlou van Paridon, zie ISVW Uitgevers, Leusden, 2017.
- Vrije ruimte,Jos Kessels, Erik Boers, Pieter Mostert, Vrije Ruimte, Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2007.
- Het socratisch gesprek, Delnoij, J. en van Dalen, W.,Damon, 2003.
Hedendaags gebruik van de socratische methode
In het socratisch gesprek zul je elementen terugvinden die in veel hedendaagse gespreks- en coachingsmethodieken zoals dialoogvoering maar ook NLP en Geweldloos Communiceren verweven zijn. De socratische methode is als het ware de oergrond waaruit hedendaagse communicatiemethodieken putten.
In het socratisch gesprek denken we echter niet dat we menselijke denkpatronen en attitudes zomaar kunnen veranderen. Misschien op lange termijn, maar dan door jarenlange toewijding, zoals Aristoteles dat bedoelde: ‘je leven lang schaven aan je gewoontes leidt uiteindelijk tot meesterschap’. Daar heb je lange adem en discipline voor nodig.
Het socratisch gesprek biedt in de tussentijd (totdat je attitude veranderd is) een oplossing voor beter communiceren. Het vraagt om openheid voor het perspectief van anderen, maar het vraagt ook om ‘dom toepassen’ van een paar regels, zodat je elkaar beter kunt verstaan.